ស្វែងយល់អំពីជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល
ជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល (Stroke) គឺជាគ្រោះថ្នាក់សុខភាពដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយដែលកើតឡើងនៅពេលលំហូរឈាមទៅកាន់ផ្នែកណាមួយនៃខួរក្បាលត្រូវបានរំខានឬស្ទះ។ ការរំខាននេះបណ្តាលឲ្យកោសិកាខួរក្បាលមិនទទួលបានអុកស៊ីសែននិងសារធាតុចិញ្ចឹមគ្រប់គ្រាន់ដែលអាចនាំឲ្យកោសិកាទាំងនោះងាប់ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មាននាទី។ ជំងឺនេះតម្រូវឲ្យមានការព្យាបាលបន្ទាន់ដើម្បីកាត់បន្ថយផលវិបាកធ្ងន់ធ្ងរនិងជួយសង្គ្រោះជីវិតអ្នកជំងឺ។
ប្រភេទនៃជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល
ជាទូទៅ ជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលត្រូវបានបែងចែកជាពីរប្រភេទធំៗគឺ៖
- ជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលដោយសារការស្ទះ (Ischemic Stroke)៖ នេះជាប្រភេទដែលកើតឡើងញឹកញាប់បំផុត។ វាកើតឡើងនៅពេលសរសៃឈាមដែលផ្គត់ផ្គង់ឈាមទៅកាន់ខួរក្បាលត្រូវបានស្ទះដោយកំណកឈាម (blood clot) ឬបន្ទះខ្លាញ់ដែលទៅទុំជាប់នឹងជញ្ជាំងសរសៃឈាម (plaque)។ កំណកឈាមទាំងនេះអាចបង្កើតឡើងនៅក្នុងសរសៃឈាមខួរក្បាលផ្ទាល់ឬក៏អាចរសាត់មកពីផ្នែកផ្សេងៗទៀតនៃរាងកាយដូចជាបេះដូងជាដើម។
- ជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលដោយសារការបែកឬដាច់ (Hemorrhagic Stroke)៖ ប្រភេទនេះកើតឡើងនៅពេលសរសៃឈាមក្នុងខួរក្បាលដាច់ឬបែកបណ្តាលឲ្យហូរឈាមចូលទៅក្នុងជាលិកាខួរក្បាលជុំវិញ។ ការហូរឈាមនេះបង្កឲ្យមានសម្ពាធលើកោសិកាខួរក្បាលដែលនាំឲ្យមានការខូចខាត។ ជំងឺនេះអាចបែងចែកជាប្រភេទតូចៗទៀតដូចជា intracerebral hemorrhage (ហូរឈាមក្នុងខួរក្បាល) និង subarachnoid hemorrhage (ហូរឈាមក្នុងចន្លោះស្រោមខួរ)។
រោគសញ្ញានៃជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល
ការស្គាល់រោគសញ្ញាឲ្យបានឆាប់រហ័សគឺសំខាន់ណាស់ក្នុងការព្យាបាលជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល។ រោគសញ្ញាទូទៅបំផុតត្រូវបានគេចងចាំតាមអក្សរកាត់ FAST៖
- F (Face drooping)៖ មុខម្ខាងធ្លាក់ចុះឬស្វិតខ្វះភាពប្រក្រតីនៅពេលញញឹម។
- A (Arm weakness)៖ ដៃម្ខាងចុះខ្សោយឬលែងមានកម្លាំងនៅពេលលើកដៃទាំងពីរឡើង។
- S (Speech difficulty)៖ និយាយលែងច្បាស់ឬពិបាកនិយាយ។
- T (Time to call emergency)៖ ដល់ពេលត្រូវហៅទូរស័ព្ទទៅសេវាសង្គ្រោះបន្ទាន់ភ្លាមៗ។
រោគសញ្ញាផ្សេងទៀតអាចរួមមាន៖ ឈឺក្បាលខ្លាំងភ្លាមៗ, ពិបាកមើលឃើញនៅភ្នែកម្ខាងឬទាំងពីរ, ពិបាកដើរឬបាត់បង់លំនឹងជាដើម។
កត្តាហានិភ័យ
កត្តាមួយចំនួនអាចបង្កើនហានិភ័យនៃជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលរួមមាន៖
- ជំងឺលើសសម្ពាធឈាម (High Blood Pressure)៖ ជាកត្តាហានិភ័យចម្បងបំផុត។
- ជំងឺទឹកនោមផ្អែម (Diabetes)៖ អាចបំផ្លាញសរសៃឈាម។
- ជំងឺបេះដូង (Heart Disease)៖ ជាពិសេសជំងឺ atrial fibrillation (ចង្វាក់បេះដូងលោតមិនប្រក្រតី) ដែលអាចបង្កើតកំណកឈាម។
- កូលេស្តេរ៉ុលខ្ពស់ (High Cholesterol)៖ អាចបណ្តាលឲ្យមានបន្ទះខ្លាញ់ស្ទះសរសៃឈាម។
- ការជក់បារី (Smoking)៖ បំផ្លាញសរសៃឈាមនិងបង្កើនហានិភ័យនៃកំណកឈាម។
- ធាត់លើសទម្ងន់ (Obesity)៖ ទាក់ទងនឹងជំងឺលើសសម្ពាធឈាម ទឹកនោមផ្អែម និងកូលេស្តេរ៉ុលខ្ពស់។
- ការទទួលទានគ្រឿងស្រវឹងច្រើនហួសហេតុ (Heavy Alcohol Use)។
- ប្រវត្តិគ្រួសារមានជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល។
- អាយុ៖ ហានិភ័យកើនឡើងតាមអាយុ។
ការបង្ការនិងការព្យាបាល
ការបង្ការជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលផ្តោតសំខាន់លើការគ្រប់គ្រងកត្តាហានិភ័យខាងលើ៖
- គ្រប់គ្រងសម្ពាធឈាមឲ្យនៅធម្មតា។
- គ្រប់គ្រងជំងឺទឹកនោមផ្អែមនិងកូលេស្តេរ៉ុល។
- រក្សាទម្ងន់ឲ្យសមរម្យ។
- ហាត់ប្រាណទៀងទាត់។
- ទទួលទានអាហារសុខភាពល្អ៖ កាត់បន្ថយខ្លាញ់ ជាតិប្រៃ និងស្ករ។
- ឈប់ជក់បារីនិងកាត់បន្ថយការផឹកស្រា។
ចំពោះការព្យាបាល គឺអាស្រ័យលើប្រភេទនៃជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលនិងកម្រិតនៃការខូចខាត។ ការព្យាបាលដំបូងគឺសំដៅដល់ការស្តារលំហូរឈាមទៅកាន់ខួរក្បាល (សម្រាប់ Ischemic Stroke) ឬបញ្ឈប់ការហូរឈាម (សម្រាប់ Hemorrhagic Stroke)។ បន្ទាប់មកការស្តារនីតិសម្បទា (rehabilitation) គឺសំខាន់ណាស់ដើម្បីជួយអ្នកជំងឺឲ្យអាចរស់នៅបានធម្មតាឡើងវិញតាមដែលអាចធ្វើទៅបាន។
ជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលគឺជាស្ថានភាពអាសន្នផ្នែកវេជ្ជសាស្ត្រដែលតម្រូវឲ្យមានការយកចិត្តទុកដាក់ភ្លាមៗ។ ការយល់ដឹងអំពីរោគសញ្ញានិងកត្តាហានិភ័យអាចជួយសង្គ្រោះជីវិតនិងកាត់បន្ថយផលវិបាករយៈពេលវែង។ ប្រសិនបើអ្នកសង្ស័យថានរណាម្នាក់កំពុងមានជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល សូមហៅទូរស័ព្ទទៅសេវាសង្គ្រោះបន្ទាន់ជាបន្ទាន់។